Bahriye Sohbetleri

 

Denizlerin Kılıcı...

Bu tanımın benzeri, çok uzun yıllardır farklı bir dizgi ile Turgut Reis’in hatırasında yaşar.[1] Dragut olarak bilindiği coğrafyada Turgut Reis, Piero Pierotti’nin 1959 yapımı “La Scimitarra del Saraceno” isimli filminde de “Serazenin Kılıcı” olarak anılır.

Serazenin Kılıcı'nı Napoli'ye dokunduralım.

Ilık bir yaz günü Napoli’nin en güzel sahillerinden  olan Sorrento’da dolaştıktan sonra yorgunluk atmak için kahvenizi içip, muhteşem manzarasıyla Capri Adası’nı seyrediyorsunuz.

Birden sessizliği yırtarcasına Punta Campanella’dan çan sesleri gelmeye başlıyor. Panik içerisinde çalan çanlara, Torre del Greco ve Torre Annunziata’dan gelen cevaplar ve Ischia Adası’ndaki eski kaleden atılan top sesleri karışıyor.

Ufukta görünenler, Güney İtalya’da neredeyse akın yapılmamış yer bırakmayan Koca Barbaros, Denizlerin Kılıcı Turgut Reis veya Korkusuz Uluç Ali’nin kadırgaları.

Kayalar üzerine inşa edilmiş ve nice deniz akınına şahit olmuş Ischia Adası’ndaki yorgun kale, günümüzde Napoli’yi ziyaretinizde hala görülebilir. Turizm cenneti Capri’de bulunan kale ise yıllar önce Barbaros tarafından harabeye döndürüldüğü için o kadar şanslı değil. İnşa eden değil de yıkanın adıyla anılan ender eserlerden olan Capri’deki Barbarossa Kalesi’ni ileride işlemek üzere not edelim.

Ischia Kalesi'nden Ada

Allarme, allarme, suona la campana,

i Turchi sono sbarcati alla marina,

chi ha le scarpe rotte se le risuoli

e chi ce le ha vecchie se le rifaccia nuove.[2]

 

Levent akınları sadece literatüre değil, bölgenin mimarisine de katkıda bulunmuş. Napoli’den Sorrento’ya uzandığınızda kıyı boyunca göreceğiniz, kimi yıkık dökük, kimi hala yerinde kulelerden biri olan “Punta Campanella”, Güney İtalya’da kurulu olan ve geçmişi çok eskilere uzanan erken uyarı sisteminin küçük ama önemli bir parçası.

Torre Lapillo

Napoli Krallığı’nın sahilleri boyunca, birbirine çan, duman ve ateşle mesaj iletmek üzere dikilmiş 300’ün üzerinde kuleden oluşan sistemin tarihi esasen, Roma dönemine dayanıyor.

Açık kaynaklarda yer alan haberlere göre,  silahlanma faaliyetine son 20 yılın açığını kapatacak şekilde hız veren Yunanistan, Almanya’dan bir kez daha Reis Sınıfı Denizaltı Programımızın durdurulmasını talep etti.[1] Bu talebin yapıldığı tarihlerde, milli gururumuz MİLGEM, yani Ada Sınıfı Korvet Projesinin devamı niteliğinde olan TCG İSTANBUL Fırkateynimiz de denize indiriliyordu.

İskeleye Trimli Mecidiye

“Neden kendi gemimizi yapmalıyız?” sorusuna; politik, askeri, ekonomik, sosyal yönleriyle sayfalarca gerekçe gösterilebilir. Bahriye tarihimizde bu motivasyona temel teşkil edecek sayısız örnek olmakla birlikte, bu soruya Hamidiye ve Mecidiye temelinde yakın tarihimizden bir kesitle cevap arayalım.

 

Türk denizcilik tarihi ile ilgili yabancı bir kaynak okumaya başlasınız, leventler tarafından gerçekleştirilen neredeyse her faaliyetin korsanlık, leventlerin de korsan olduğu vurgusunu hissedersiniz. Hatta Jack Sparrow’a ilham veren John Ward’ın, Kraliyet Donanması himayesinde özellikle İspanyol gemilerine karşı gerçekleştirdiği yağma korsanlık olarak adlandırılmazken, Yusuf Reis olmasıyla işler değişir.[1]

Bu kısır döngüden kopup, Yunan isyanının alevlendiği döneme geçelim.

Bağımsızlık savaşı sonrasında ABD'nin, Akdeniz’de özellikle İzmir limanına ulaşan rotalarda deniz ticaretinin bir parçası olmaya başlamasıyla, genç ülkenin bölgedeki deniz gücü dağılımına ilgi ve müdahalesi de artmaya başlar. Ticaret gemilerine tehdit teşkil eden İngiliz ve Fransız gemilerinden sonra Berberiler ile de sorunlarını halletmek üzere bölgede Amerikan harp gemileri görevlendirilir.

1820 yılında USS Spark isimli brik, İzmir liman ziyaretinde bulunan ilk Amerikan gemisi olur.

Bu yıllarda baş gösteren Yunan hareketi, diğer batılı devletlerde olduğu gibi, ABD’de de sempati ile karşılanmaktadır. Yunanistan’ın ilk gemisi olan Hellas fırkateyni ABD’de dizayn ve inşa edilir. Yunanistan’a getirilirken çeşitli badireler atlatan ve çıkan isyanda mürettebat tarafından Kolombiya’da satılmak istenen fırkateyn, sonunda Yunan isyancıların sancak gemisi olur.

Hellas Fırkateyni

Bu esnada dört bir yanda zorluklarla boğuşan Osmanlı Donanması’nın meşguliyeti de katılınca ortaya çıkan otorite boşluğundan faydalanan Yunan denizciler, bağımsızlık mücadelesinden saparak, ticaret gemilerini hedef alan korsanlığa dümen kırarlar.

Dönemin ABD yönetiminde bu faaliyetler, “bağımsızlık mücadelesini desteklemek için yapılan haklı çırpınışlar” olarak algılanmakla birlikte, bölgedeki deniz ticaretini korumak üzere bir deniz görev grubu görevlendirilmesine karar verilir.[2] Bu durum ABD’nin Malta konsolosu Joseph PULIS tarafından; “Yunan halkı asil bağımsızlık mücadelesinde başarısız olursa mecburen yönünü ticaret gemilerine ve korsanlığa çevirir” şeklinde rapor edilmekte, bir nevi hak görülmekte ve batılı politikalar bağımsızlığı desteklemeye yönlendirilmektedir.[3]

Yunan Korsanların İngiliz Gemisine Saldırısı

Ekim 1825’te ABD Deniz Görev Grubu Komutanı Amiral Rodgers tarafından yazılan rapor da bir o kadar ılımlıdır ve Yunan korsanlığı özünde kabul edilmekle birlikte, tacizin genelde Fransız ve Avusturya gemilerine yöneldiğini, bölgede bulunan Avusturya gemilerinin 7 küçük Yunan korsan teknesi yakaladığını belirten hafife alıcı ifadeler içerir.

Amiral Rodgers da Konsolos Pulis gibi “Bağımsız Yunan devleti kurulmazsa, Yunan denizcilerin açlıktan ölmemek için  korsanlığa yönelmekten başka çareleri kalmayacağını” ifade etmektedir.[4] Rodgers Yunan denizcilerin korsanlığa “mecburen” sürüklenmesine yönelik benzer görüşlerini 1826’daki raporunda da yineler.[5]

Korsanlıkla mücadele ile görevlendirilen Deniz Görev Grubu içerisinde, ABD’nin bu boyuttaki ilk muharebe gemisi USS North Carolina ve halen müze gemi olarak sergilenen bilindik USS Constitution da bulunmaktadır.

USS North Carolina

1826 yılına kadar Ege, Akdeniz ve Adriyatik’te diplomatik girişimler ve deniz ticaretini koruyarak korsanlıkla mücadelede bulunan görev grubunun bölgeyi terk etmesiyle, Yunan korsanların ticaret gemilerine saldırıları yeniden hız kazanır.

Yunan korsanlığının önüne geçmek için ABD bu sefer dönemin muhribi sayılan USS Warren isimli harp gemisini görevlendirir ve Kiklad adaları çevresinde ticaret gemilerini eskortlamaya başlar.

Görev Grubu Ekim 1827’de ilk Yunan korsan gemisini yakalar. Aynı ayın sonunda korsanların kullandığı bir brik ele geçirilir ve etkisiz hale getirir. Daha sonra korsanlar tarafından zapt edilmiş bir başka gemiyi kurtarır, 40 kürekli bir korsan teknesini yakalar, Mökene’de limanda bulduğu başka bir korsan teknesini ateşe verir.

Aynı periyotta USS Porpoise, Yunan korsanlar tarafından ele geçirilen bir İngiliz gemisini kurtarır.

Yunan isyanına diğer ülkeler de daha aktif müdahale etme kararı alıp 20 Ekim 1827’de İngiliz, Fransız ve Rus donanmaları Navarin’de Türk donanmasını baskına uğratınca, Yunan denizcilerin kendi davalarına döneceğini, böylelikle korsanlığının azalacağını düşünürler. Türk donanmasının yokluğunu fırsat bilen Yunan korsanlar ise bölgede oluşan güç boşluğunu fırsata çevirerek korsanlık faaliyetlerini daha da artırırlar.

1828 yılında müttefik güçler, Girit batısında bir korsan filosunu etkisiz hale getirirler. Benzer harekât daha kuzeyde de tekrarlanır. Böylelikle Yunan korsanlığının ABD ticaret filosuna yönelik tehdidinin ortadan kaldırıldığı rapor edilir.[6] Rapora göre bölgedeki korsanlık, kural tanımaz halk tarafından küçük botlarla gerçekleştirilmeye devam edilmektedir ancak göz ardı edilebilir ve güç kullanımına gerek kalmamıştır.

ABD deniz ticaretinin zarar görmekle birlikte sempatiyle yaklaştığı Yunan korsanlığına, gemileri ve ticareti büyük zarar gören Malta optiğinden olmak üzere bir de Avrupa gözüyle bakalım.

O dönem İngiliz hakimiyetinde olan Malta ticaret gemilerine de dadanan Yunan korsanların en kanlı örneklerinden biri La Speranza isimli brik tipi gemiye yapılan saldırıdır.

Koron Kalesi önlerinde, neredeyse tamamı Malta‘lı olan mürettebat ve yolcusu ile demirde olan La Speranza’nın başına gelenleri, korsanlar arasında bulunan Fernandes'in Malta mahkemelerinde verdiği ve Charles Swan'ın tarihçesinde ayrıntılı şekilde yer alan ifadeyi referans alarak anlatalım.[7]

Koron Kalesi

Yunan korsanlar önce, ticari gemi avlamak üzere silahlanarak seyre çıktıkları mistiko[8] ile La Speranza’ya iki salvo top atışı yaparlar. Kaleden bu atışa karşılık verilir ve La Speranza kıyıya yaklaşır. Bunun üzerine Yunan tekne bölgeden uzaklaşır.

Korsanlar liman dışında üç başka gemi tespit edip kovalasalar da bu gemileri yakalayamazlar. Mürettebat tekrar Koron’a dönerek demir almış olabileceğini düşündükleri La Speranza’nın peşine düşmeyi teklif eder.

Gece La Speranza’yı yakalarlar ve La Speranza’nın kaptanı Francisco Gristi’nin bir vasıta ile teknelerine gelmesini isterler. Korsanların kaptanı Panajotti bu davranışını “gemide Türk olup olmadığını öğrenmek için” şeklinde açıklar.[9] Vasıta korsan teknesine geldikten sonra vasıtadakiler derdest edilir ve ateşli silahların yanında bıçak ve kılıçlarla donatılmış bir grup La Speranza’ya çıkar. Yunan korsan teknesinde bulunan ve olayı ilk ağızdan anlatan Fernandes Malta’lılara saldırmak istemese de, Panajotti “İngilizlerin onlara ölümü tattırdığını, sıranın onlarda olduğunu” söyler.

Kaptan’dan kasa anahtarının yerini öğrendikten sonra La Speranza’nın üzerinde değerli ne varsa alınır. Önce tekneye alınan Malta’lı iki denizci öldürülür. Daha sonra Yunan bir yolcu ile La Speranza’nın kaptanı da öldürülerek denize atılır.

Swan'ın Tarihçesi

Ganimet içerisinde paranın yanı sıra, yemek takımları, gemi çanı, pusula gibi seyir yardımcıları, yelken vardır. La Speranza’nın bütün mürettebat ve yolcusu öldürülür. Korsanlardan yedisi daha sonra Naiad isimli İngiliz firkateynince yakalanır ve yargılanmak üzere 1824 yılında Malta’ya götürülür.

La Speranza Yunan korsanlar tarafından avlanan ne ilk ne son gemidir. Bunu Il Fortunato Camelo, Tagliaferro Madonna del Carmine, San Francesco, Nova Fama saldırıları izler. [10]

HMS Cambriam ve HMS Seringapatam 1825’te 17 Yunan korsan yakalar. Çıkan çatışmada 15 Yunan korsan ve 4 İngiliz ölür.

1827’de Malta bayraklı Superba, üç Yunan teknesinde toplam 135 korsanın saldırısına uğrar. Gemi korsanlar tarafından bordalanır, mürettebat ve yolcular yakalanır. Paranın nereye saklı olduğunu öğrenmek için başta Superba’nın kaptanı Francesco Zarb olmak üzere mürettebat ve yolcular tartaklanır. Bu arada olan Hannover’li Ludwig Friedrick Fischer’e olur. İş ve aşkı karıştıran korsanların talihsiz yolcuya tecavüzü, nadir rastlanan olay olarak kayıtlara geçer.[11]

Superba, tüm değerli yükü alındıktan sonra bırakılır. İngiliz gemisi HMS Talbot ile karşılaşınca personeli tarafından, yaşananlar anlatılır ve Yunan korsanların eşkâlleri ile bağlı olduğunu düşündükleri liman rapor edilir. Bahse konu korsanları bertaraf etmek için korsan adası olarak bilinen Girit’in batısındaki Gramvusa’da bulunan tekneler İngiliz gemilerince yakılır.

Bu hikayenin devamında, ele geçen ve Malta’da yargılanan bazı Yunan korsanlar 1829 yılında Avustralya’nın Norfolk adasına götürülürler ve Avustralya’daki ilk Yunan topluluğunu oluştururlar.

Bu arada hikayemizin başındaki Hellas fırkateyninin, 1831 yılındaki isyanda gemilerini Rus Amirale teslim etmek istemeyen Yunan Miaoulis tarafından Spetsai ve Hydra korvetleri ile birlikte yakıldığını hatırlatalım.

Korsanlığın yeniden gündeme geldiği bu günlerde, Karayipler dışındaki korsanlığın Türklerle özdeştirildiği sohbetlere referans olacak daha nice anlatımın olduğunu hatırlamakta fayda olabilir.

 

 

 

Villefranche-sur-Mer

Yıllar önce bir askeri gemi ile henüz öğrenciyken ilk kez liman ziyareti yaptığım Fransa’nın güzel sahil kasabası Villefranche-sur-Mer’i, pek çok ilki barındırması nedeniyle hiç unutamıyorum. Hayatımın geri kalanına her zaman etkisi olacak güzel hatıralar bırakan bu liman ziyareti, esasen kasabadaki Türk izlerini takip etmeye çalışmam sonrasında ayrı bir anlam kazandı.

Bu arada; başlıktaki çamaşırcı kızın bizim liman ziyaretimizle ilgisi olmadığını, daha hikayenin başında netleştirmekte fayda var.

Liman ziyaretinden önce herkes güvenlik ve emniyete yönelik basmakalıp uygulamalarla o kadar meşguldü ki, kimse, Barbaros’un bu coğrafyada yıllar önce estirdiği rüzgârdan bahsetmiyordu bile. Ne büyük kayıp...

Villefranche'de Donanma

5 Ağustos 1543’te leventlerimiz, Nice kuşatması için bu koya girdiklerinde zorlanmadan kasabayı ele geçirirler. 50 kadar Fransız gemisi ile birleştikten sonra 6 Ağustos günü, o devirde Savoie Dükalığı hükümranlığı altında olan Nice kuşatılır.

Her şehrin tarihi, kendine kahraman çıkarma misyonunu da üstlenir. Belki de tarihin yazdığı en ilginç kahramanlarından olan Catherine Ségurane isimli 20 yaşındaki çamaşırcı kız da bu kuşatmada, süregelen hikayeler içerisinde kendisinin bile hayal edemeyeceği bir rol edinir. Esasen dönemin kaynaklarında yer almamakla birlikte, ihtiyaç doğrultusunda tarihe sonradan eklemlenen hayali ve ısmarlama bir kahraman.

Bu noktada birbiri ile çelişen iki farklı anlatı var. Bir tanesi, çamaşırcı kızın, mesleki enstrümanı olan çamaşır küreğini alarak şehri düşürmeyi hedefleyen gücün sembolü "düşman" sancaktarının kafasını patlatıp, sancağı elinden kaptığı; bu duruma şahit olan Osmanlı kuvvetlerinin moralinin bozulduğu ve saldırının böylelikle püskürtüldüğü. 

Fransızların davetiyle bölgeye intikal eden ve bölgenin kontrolünü Savoie Dükalığı’ından alarak Fransızlara teslim etme  hedefi güden “Düşman Osmanlı” karşısında halk kahramanı ünvanını kapan çamaşırcı kızın hikayesini resmeden bir bas-rölyef Paris'te sergileniyor. Çamaşırcı kızımız ayrıca adını Nice’te bir caddeye de vermiş ve ismiyle anılan şanlı sürece işaretle, leventlerimiz tarafından atılmış bir gülle de caddede yer buluyor. Bir de adına her yıl 25 Kasım günü kutlanan Aziz Catherine gününü ekleyince, kendisine atfedilen abartılı önem daha da belirginleşiyor.

Catherine Ségurane Caddesi'nde Türk Güllesi